Sinds de VVD de scepter zwaait bij Veiligheid en Justitie is de rechtsstaat in het gedrang geraakt. Dat het de PvdA niet lukt zijn coalitiepartner weer op het rechte pad te krijgen, is ronduit teleurstellend. Dat betogen D66-Kamerleden Magda Berndsen en Gerard Schouw.
Het is zomerreces in de Tweede Kamer. Maar de rust in onze rechtsstaat is ver te zoeken. Afgelopen vrijdag besloot het kabinet fors te bezuinigen op de gefinancierde rechtsbijstand. Toegang tot de rechter – een fundamenteel recht in onze rechtsstaat – wordt voor een grote groep mensen haast onmogelijk. De opeenstapeling van maatregelen van dit kabinet die de rechtsstaat aantasten, is zorgwekkend.
‘Het moet ook mijn zorg zijn dat mensen met een bijstandsinkomen toegang hebben tot de rechter.’ Met die weinig overtuigende formulering in een interview met de Volkskrant afgelopen zaterdag wilde VVD-staatssecretaris Teeven het doen voorkomen alsof fundamentele beginselen van onze rechtsstaat hem na aan het hart gaan. Toch blijkt te vaak het tegendeel.
De bezuiniging op de rechtsbijstand staat niet op zichzelf. Het kabinet stapelt voorstellen die de fundamenten van onze rechtsstaat aantasten. Vorige week besloten VVD en PvdA de griffierechten te verhogen. Eerder dit jaar lag er nog een voorstel om gedetineerden aan de enkelband te leggen, buiten de rechter om. Ook wil staatssecretaris Teeven advocaten onder staatstoezicht plaatsen. Dat hier iets behoorlijk mank gaat, laat zich voelen. Maar kennelijk niet bij de coalitie, die belangrijke bezwaren steeds negeert. De anti-rechtsstatelijke agenda van het kabinet neemt ontwrichtende vormen aan sinds de VVD de scepter zwaait bij Veiligheid en Justitie.
‘Politici in toga’
Onder Rutte moeten de crimefighters Opstelten en Teeven de veiligheid afdwingen door keihard ingrijpen, zwaar straffen en lang opsluiten. Principes, grondrechten en kritiek die daarbij in de weg staan – het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, de nationale ombudsman – worden zonder pardon ter zijde geschoven. De VVD betitelt rechters als ‘politici in toga’ en wil ‘de Grondwet wijzigen om de invloed van mensenrechtenverdragen tegen te gaan’.
De gedachte om criminaliteit te voorkomen en herhaling tegen te gaan, komt nauwelijks meer bij het kabinet op. ‘We gaan het gewoon doen’, luidt het credo. Minimumstraffen, strafbaarstelling van illegaal verblijf, de peespas voor prostitutiebezoek, de wietpas, een verbod op een dubbel paspoort en op boerka’s, en een staatssecretaris die eigenrichting bij inbraak bepleitte. Dat Rutte I onder invloed van de PVV eenzijdig op repressie inzette, was te verwachten. Dat het de PvdA niet gelukt is de VVD in Rutte II weer op het rechte pad te krijgen, is ronduit teleurstellend.
‘Het roer moet om bij het ministerie van Veiligheid en Justitie’, zo luidde de paginagrote boodschap in de Volkskrant van PvdA-Kamerleden Marcouch en Recourt bij de start van het kabinet. De nadruk lag volgens hen te veel op repressie en dat is ‘een verhaal met tekortkomingen’. En: ‘Dit kabinet moet niet ideologisch, maar logisch zijn. Niet alleen straffen, maar ook behandelen en resocialiseren.’ De nieuwe coalitiepartij eiste een andere toon, gaf blijk van meer rechtsstatelijk besef, maar krijgt geen voet aan de grond. Zo moest er het Dolmatov-drama, een motie van wantrouwen en onrust in de coalitie aan te pas komen om Teeven enkele tonen lager te laten zingen op zijn asielbeleid.
Boezem
Ook het regeerakkoord van Rutte II bevat onrechtstatelijke voorstellen waarvan menige jurist en politicus wakker liggen. Bijvoorbeeld het voorstel dat verdachten vaker en gemakkelijker in voorlopige hechtenis worden gehouden, waarmee alvast vooruitgelopen wordt op de uitspraak van de rechter. Of het plan straffen alvast uit te voeren terwijl de rechter in hoger beroep nog naar de zaak kijkt. Voorstellen die regelrecht indruisen tegen het onschuldprincipe, het beginsel van een eerlijk proces en de rechter als rechtsprekend orgaan. De inzet op rechten voor slachtoffers is ongekend groot. Maar wat doen we met de daders, behalve zo hard mogelijk straffen? Waar zijn de voorstellen over resocialisatie, recidiveaanpak?
Het ministerie van Veiligheid en Justitie moet een miljard bezuinigen op het gevangeniswezen, het Openbaar Ministerie, de politie, de rechterlijke macht, reclassering, de rechtsbijstand. Dan ontkom je er niet aan om de focus te verleggen. Geen maakbare veiligheid, symboolpolitiek of eindeloze stapels prioriteiten. Veiligheid en Justitie moet terug naar de kern, naar de boezem van de rechtsstaat.
Trias politica
Voor D66 zijn daarbij drie principes leidend. Allereerst: de rechter is volstrekt onafhankelijk. Ondermijning van die onafhankelijkheid zou de rechten van mensen ernstig in gevaar kunnen brengen. Het kabinet moet dat fundament van onze rechtsstaat expliciet uitdragen en de rechter steunen in zijn steeds zwaarder wordende taak.
Een tweede principe is het respect voor grondrechten en mensenrechten. Grondrechten zijn onmisbaar voor een land waarin mensen in vrijheid leven, in vrijheid hun mening kunnen uiten en een overtuiging mogen hebben. Dat kan geen gelegenheidsprincipe zijn. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat hun grondrechten in onze democratische rechtsstaat zijn gewaarborgd.
Ten slotte het principe van de scheiding der machten. Als parlementariërs zijn wij onderdeel van de wetgevende macht. De regering is de uitvoerende macht. De rechterlijke macht is de derde, gescheiden poot onder de trias politica. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat zij niet worden blootgesteld aan willekeur of disproportioneel ingrijpen, dat wetgeving zorgvuldig tot stand komt en alle beginselen van onze rechtsstaat fatsoenlijk zijn meegewogen.
‘Het roer moet om op Veiligheid en Justitie.’ Laat die oproep van de PvdA bij de aanvang van Rutte II niet langer uit louter loze woorden bestaan. Stop de aantasting van de rechtsstaat. Laat rechtsstatelijke principes weer leidend zijn in plaats van foute dadendrang.
Magda Berndsen en Gerard Schouw zijn Tweede Kamerlid voor D66.