Veni, Sancte Spiritus!

Stel u eens voor dat de Nôtre Dame in de 13e eeuw was afgebrand. Hadden de Europeanen dan wenend in een kring Ave Maria staan zingen? Geenszins: het cultureel vertrouwen was toen nog zo groot dat men er wellicht een opportuniteit had in gezien om de kerk daarna nog groter en meer illuster te maken. Gebeurt hetzelfde in de 21ste eeuw, dan snijdt zo’n beeld door merg en been.

Wat is het verschil? Dat is in één woord samen te vatten. Het is een lelijk woord, of dat zou het toch moeten zijn, maar we zijn allemaal zo geïndoctrineerd dat we precies het omgekeerde denken. Dat het een modieus woord is, vol hoop en toekomstperspectief. Dat woord, of liever het concept erachter, heeft echter al honderden miljoenen doden op zijn geweten, en het is pas de laatste 50 jaar, na een 20ste eeuw bezaaid met bloedige oorlogen dat we de illusie die door dat vreselijke woord wordt belichaamd, beginnen te doorzien.

Ik hou u niet langer in spanning. Dat woord is modernisme: het geloof dat de waarheid in logische termen geïdentificeerd kan worden. Die illusie ontstond door het toedoen van twee heren, die in mijn ogen nog steeds met véél te véél cultureel krediet worden beladen: René Descartes en Francis Bacon. De eerste was filosoof en pushte het idee dat de waarheid iets was dat te identificeren viel via logische uitspraken, de andere was wetenschapper en pushte het idee dat dat bovendien ook nog eens op objectieve wijze kon gebeuren.

De combinatie van die twee ideeën – die ik voor de gein “The Cartesian Core” en “The Baconian Bias” ben gaan noemen – is de meest dodelijke filosofische cocktail die er bestaat. En dat bedoel ik héél erg letterlijk. Wie denkt, namelijk, dat de waarheid logisch geïdentificeerd kan worden (Illusie 1) en tegelijkertijd ook denkt dat dat op een objectieve wijze kan gebeuren (Illusie 2) die kan op een gegeven moment niet anders dan tot de conclusie komen dat “de” waarheid bestaat, en dat die objectief mag opgelegd worden aan anderen, die “de” waarheid nog niet gezien hebben.

Ziedaar de bron van alle ideologie. Links of rechts, dat maakt niet uit: de slachtoffers van de Nazi- en Sovjet-werkkampen vertellen dezelfde verhalen. Zélfs het “democratische” midden is door en door rot, omdat het zich definieert in termen van dualiteit, en dus eigenlijk het laffe nulpunt is in een valse verhouding. Willen we dus werkelijk tot diepgaande politieke vernieuwing komen, dan moeten we de zaken fundamenteel gaan herdenken – niet eens op cultureel niveau, maar op metafysisch niveau: wat zijn we nog bereid te geloven? Dat stemmen iets zal veranderen? Bonne chance mon vieux!

Echter: zomaar terugkeren naar de premoderne tijd kunnen we niet. Die romantiek is vals. Het waren zéér dogmatische tijden, waarin mensen niet toegelaten werd om op een rationele manier te geloven. De kern van de Verlichting was dus zeker niet slecht. Maar ondertussen is ook die slinger te ver doorgeschoten, en is de Verblinding ingetreden. Waar ik voor pleit is een contemplatieve Verduistering, waarin we weer het klassieke respect krijgen voor het mysterie van het bestaan, en onze polis daarop inrichten.

Toen ik de Nôtre Dame zag branden kon ik dan ook maar aan één ding denken: het orgel uit 1730. Dat is magistraal, en als u ooit nog eens op YouTube-tocht bent, tik dan eens “Veni, Sancte Spiritus” in, van Cochereau. Midden in de vuurzee, namelijk, is dat orgel blijkbaar wel intact gebleven.

En als u dan toch luistert, beeld u dan even in dat de lucht die door die pijpen gaat in feite de Heilige Geest is die stilaan bij u binnenkomt. Misschien maakt dat van ons, Europeanen, weer mensen die met moed tegen het leven aankijken, en niet langer de geslagen honden van nu.